Барилга, байгууламжийн даац, чанар, эдэлгээг тодорхойлох үндсэн материал нь бетон, төмөрбетон юм. Эрдсэн буюу органик барьцалдагч материал, ус, жижиг ба том дүүргэгчийг тодорхой харьцаагаар тооцон авч, хольцыг нэг төрлийн найрлагатай болтол хольж зуураад хэвэнд цутгаж, нягтруулан ердийн болон уурын орчинд бэхжүүлсэний үр дүнд гарган авсан зохиомол чулуун материалыг бетон гэнэ. 

Барилгад цемент болон бусад органик ба органик бус барьцалдуулагчаар бэлтгэсэн бетоныг өргөн ашигладаг. Цемент ба ус нь бетоны идэвхитэй бүрэлдэхүүн болох учраас тэдгээрийн хооронд явагдах химийн урвалын үр дүнд цементийн чулуу үүсэж тэр нь дүүргэгчийн ширхэгүүдийг холбож барьцалдуулан нэгэн цул биет болгоно. 

Барьцалдуулагч материалын төрлөөр нь: Бетоныг цементэн, царууц, гөлтгөнөт, шаарган шүлтийн, полимерцементэн ба полимербетон, тусгай зориулалтын бетон гэж ангилна.

 Зориулалтаар нь: 

-Ердийн бетон /суурийн, баганын, хучилтын, гүүрний ба бусад төрлийн төмөрбетон бүтээц/

-Усан техникийн бетон /ус дамжуулах суваг хоолойн байгууламж, сувгийн өнгөлгөө, усны хаалт, усны далан/

-Хөнгөн бетон /хаших бүтээц, дүүргэгч хана/ 

-Тусгай зориулалтын бетон /халуун ба хүчилд тэсвэртэй, туяаны хамгаалалтын, шалны, явган замын, авто замын ба нисэх онгоцны хучилт/ гэх мэт ангилна.

Европын холбооны стандартад нийцсэн  MNS EN206:2017   "Бетон. Шаардлага, гүйцэтгэл, үйлдвэрлэл, тохирол" стандартыг манай улсад батлан мөрдөж байгаа ба энэ стандартаар бетоныг нягт, шахалтын бат бэх, бетон хольцын хэвлэгдэх чанар, хүрээлэн буйорчноос нь хамааруулан ангилсан.  

Бетоныг нягтаар нь: 

Хөнгөн бетон- 800 кг/м3-2000 кг/м3

Ердийн бетон- 2000 кг/м3-2600 кг/м3 

Хүнд бетон- 2600кг/м3-аас их нягттай гэж ангилах ба хөнгөн бетоныг нягтаар нь D1,0 (хуурай үеийн нягт нь 800≤ρ≥1000кг/м3)-ээс  D2,0(1800<ρ≤2000)хүртэл 6 ангид хуваана.

Бетоныг шахалтын бат бэхээр нь:

Хөнгөнбетон, ердийн ба хүнд бетон гэж ялган С тэмдэглээтэйгээр ангилан, байж болох хамгийн бага нормчилсон бат бэхийг Н/мм² /МПа/-аар илэрхийлнэ. Хөнгөн бетоны шахалтын бат бэхийн ангийг LС-р тэмдэглэнэ.
 

\Бетон хольцын хэвлэгдэх чанар: Бетон хольцын хэвлэгдэх чанарыг урсамтгай, шингэн, аргуун бүх төрлийн хольцыг хамруулан  хольцын конусын суултаар, нягтруулалтын зэргээр, хольцын тархалтаар, конусын суултын үеийн хольцын тархалтаар гэж ангилахаас гадна өөрөө нягтардаг (SCC) бетон хольцыг зууралдамхай чанар, урсах чадвар, үелэлтийн эсэргүүцлээр ангилна.

Бетоны хэрэглэх орчныг хортой үйлчлэлгүй, шохойжих өгөршлийн үйлчилгээтэй, хлорын үйлчлэлтэй, мөсдөлтийн эсрэг бодистой болон бодисгүй үед хөлдөлт-гэсэлтийн үечилсэн үйлчлэлтэй, химийн хортой үйлчлэлтэй гэж ангилна.

Бетоны марк гэдэг нь 15х15х15 см хэмжээтэй сорьц-шоонуудын шахалтын бат бэхийн дундажийг кгх/см²-аар илэрхийлсэн нормчилсон үзүүлэлт юм. Харин бетоны анги гэдэг нь  15х15х15 см хэмжээтэй сорьц-шоонуудын бат бэхийг тодорхой магадлалтайгаар, МПа(Н/мм²)-аар илэрхийлсэн, нормчилсон үзүүлэлт юм. 

MNS EN 206:2017 Бетоны шахалтын бат бэхийн анги, маркын харьцаа: Ердийн ба хүнд бетонд

 Шаардлагатай шинж чанар ба  нэмэлт үзүүлэлтийг хэрэглэгч тогтоон үйлдвэрлэгчид ирүүлж  эдгээр шинж чанар, үзүүлэлтийн хангалтыг үйлдвэрлэгч хариуцдаг бетоныг өгөгдсөн шинж чанартай бетон, захиалагч нь хэрэглэх материал ба бетоны найрлагын заалтыг үйлдвэрлэгчид өгч үйлдвэрлэгч нь өгсөн найрлагын дагуу бетон үйлдвэрлэхийг хариуцах  бетоныг өгөгдсөн найрлагатай бетон, бетоныг хэрэглэх газарт хүчин төгөлдөр мөрдөж буй стандартаар найрлагыг нь тогтоосон бетоныг стандарт найрлагатай бетон гэнэ. 

Бетоны жингийн  85..90% орчим нь дүүргэгч,  ус, 10..15% -ыг цемент эзэлнэ.  Дүүргэгчид гол төлөв уулын чулуулаг ба үйлдвэрийн хоёрдогч түүхий эдийг /үнс, шаарга, тоосгоны үйрмэг г.м/  ашиглана. Сүүлийн жилүүдэд зохиомол хөнгөн дүүргэгчийг гарган авч барилгад хөнгөн бетоныг өргөн ашиглах болжээ. Сүвэрхэг хөнгөн дүүргэгч нь бетоны нягтыг бууруулж, түүний дулаан техникийн шинж чанарыг сайжруулна. Бетон ба бетон хольцын шинж чанарыг тогтворжуулахын тулд янз бүрийн нэмэлтийг хэрэглэж бетон хольцын бэхжилтийн хугацааг хурдасгах буюу удаашруулан түүнийг уян налархай хэвлэгдэх чадвартай болгон бетоны бат бэх, хүйтэн тэсвэрлэлтийг нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ бусад шинж чанар өөрчилнө.    

 Бетоны бэхжилт нь бетон болон төмөрбетоны үйлдвэрлэлд хамгийн удаан үргэлжлэх үйл ажиллагаа байдаг. Бетоныг хэвийн нөхцөлд бэхжүүлэхэд 28 хоногийн дараа төслийн маркийн бат бэхийг, харин  7..14 хоногт төслийн бат бэхийн 70-80% авсан байна.

Бетоныг хурдан бэхжүүлэхийн тулд 80..90⁰С температуртай зохистой ханасан уураар тусгай камерт   8 цаг орчим бэхжүүлж бетоны 70-80%-ийг авахуулж болно. Энэ аргыг төмөр бетон эдлэлийн үйлдвэрт хэрэглэнэ. Харин орчин үед өргөн хэрэглэж байгаа цутгамал бетоны технологид  арчилгааг шаардлагын дагуу хийж, бетоныг чийгтэй материалаар хучих, услах замаар 7-14 хоногт дээрх бат бэхийг авахуулж байна.

Бетоныг уураар бэхжүүлэх үед бэхжилтийн процесс нь 3 үе шаттай явагдана. Эхний шатанд изотермийн халаах температур хүртэл эдлэлийг халаах, хоёрдугаар шатанд тогтмол температурт уур өгөх /изотермийн халаах/, гуравдугаар шатанд -эдлэлийг хөргөнө. 1м³  төмөрбетон эдлэлд 2,5 тн хүртэл уур зарцуулна. Портландцемент хэргэлсэн үед изотермийн халаах зохистой температур 80..85⁰С, шаарганпортландцемент, пуццолан цемент -90..95⁰ С байна.

Бетоны шахалтын бат бэх нь суналтын бат бэхээс хэд  дахин их байна. Бетонд суналтын хүчдэлийг хүлээн авахын тулд ган шилбээр арматурчилж төмөрбетон хийц эдлэлийг гарган авдаг.